Wat is sociaal-emotioneel leren?

De ontwikkeling van kinderen kan worden onderscheiden in drie domeinen:
- de fysieke ontwikkeling
- de cognitieve ontwikkeling
- de psycho-sociale  en morele ontwikkeling
(Alkema, 2011)

De groei van deze ontwikkeling noemen we de sociaal emotionele ontwikkeling (SEO). Sociaal-emotioneel leren is het proces dat deze ontwikkeling ondersteunt (SEL). 

Het doel van de leerkracht is om kinderen tot leren te laten komen en hen te ondersteunen in de ontwikkeling. Bij de fysieke ontwikkeling hebben we het ook wel over de motorische ontwikkeling. Kinderen leren hun eigen lichaam kennen en deze in te zetten bij bijvoorbeeld het gooien van een bal. De cognitieve ontwikkeling is een complex domein waarbij het niet alleen om het denken gaat, maar ook begrippen als intelligentie, creativiteit, waarnemen en fantasie komen aan de orde (Alkema, 2011).  De psycho-sociale en morele ontwikkeling gaat over de omgang met anderen en het onderscheid kunnen maken tussen wat goed en wat verkeerd is. 


Als we rechts kijken naar de cirkel van sociaal-emotioneel leren (figuur 1) dan zijn er verschillende lagen te zien. De buitenste blauwe lagen richten zich op de omgeving. De omgevingen die bij sociaal emotioneel leren voornamelijk aan bod komen zijn: de klas, de school en thuis/wijk. Bij het sociaal emotioneel leren wordt dus de gehele omgeving van het kind betrokken bij het leren.

In de binnenkant van de cirkel staan verschillend gekleurde vakken. In deze vakken staan competenties op sociaal-emotioneel gebied die nodig zijn om goed te kunnen functioneren binnen deze omgeving. Deze competenties kunnen worden onderverdeeld in de ik-, jij- en wij-competenties. Zie hiervoor figuur 2. 

Sociaal-emotioneel leren richt zich op de ontwikkeling van deze competenties en heeft een preventieve werking op de sociaal emotionele ontwikkeling. Het zorgt bijvoorbeeld voor minder probleemgedrag omdat kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen en waarom dat op die manier is. 

Figuur 1: Cirkel SEL
Kerpel (2017)

Waarom sociaal emotioneel leren?

Tegenwoordig ziet men dat naar school gaan en leren niet alleen maar gaat om rekenen en taal. We moeten kinderen voorbereiden op de maatschappij van de toekomst zodat zijn hieraan deel kunnen nemen als volwaardige burgers. Om dit te kunnen bereiken moet er worden ingezet op de sociaal-emotionele ontwikkeling. Sociaal-emotioneel leren is van belang om het proces van de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te ondersteunen. Passend onderwijs vraagt erom dat kinderen zich welkom en veilig voelen op school. Kinderen komen heel verschillend binnen op de basisschool en door het inzetten op het proces van de SEO op basis van de onderwijsbehoeften van het kind kan dit worden gewaarborgd. 

Verder staan er in figuur 3 hieronder nog 10 redenen waarom het voor een leerkracht zo aantrekkelijk en doeltreffend is om sociaal-emotioneel leren in te zetten binnen de groep. 

                                                     Figuur 2: Competenties SEL
                                                                   Kerpel (2017)

 

Terugkoppeling casus

Eén van de kenmerken van (hoog)begaafdheid, uit 'Ontwikkelingsvoorsprong en (hoog)begaafdheid' van Hilde Algra (2009)

> BEHOEFTE AAN CONTACT MET OUDERE KINDEREN EN VOLWASSENEN 

  • komt voort uit behoefte begrepen te worden
  • klasgenoten begrijpen hen vaak niet, oudere kinderen en volwassenen eerder
  • trekken ook vaak naar elkaar toe, ze 'vissen elkaar eruit'

 

Tijdens het afnemen van de sociogram (zie Casus voor resultaten) valt het mij op dat veel kinderen Milou negatief kiezen op sociaal gebied. Toch verbaasd het mij niet helemaal, omdat ik dit ook wel terugzie in de klas. Milou speelt vooral met Diego en vindt veel andere kinderen helemaal niet zo leuk. Diego is ook wat verder in zijn ontwikkeling en je merkt dat ze elkaar - mogelijk om die reden - veel opzoeken in de klas. Ook vindt Milou het erg interessant om even om de hoek te kijken bij groep 3. Soms mag ze daar even zitten om een boekje te lezen of mee te kijken bij een taalles. Het is duidelijk te merken dat ze dit erg leuk vindt en graag met de oudere kinderen optrekt. Ook in de pauzes is dit terug te zien. 

Ik denk dat het belangrijk is dat er bij Milou ingezet wordt op de jij-competentie. Het lukt haar in de klas nog niet zo goed om vrienden te maken. Dit zou te maken kunnen hebben met een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong, wat ervoor zorgt dat ze contact zoekt met oudere kinderen. In dat contact met oudere kinderen merk ik dat ze dat cognitief wel aankan, maar sociaal-emotioneel niet altijd. Het oplossen van conflicten vindt ze lastiger dan de meeste groep 3 kinderen, wat weer valt onder die jij-competentie.  

                                   Figuur 3: Cirkel SEL
                                          Kerpel (2017)